طلا در منابع اسلامی به عنوان گران بهاترین فلز شناخته شده و دارای نمادهای متعالی و مفاهیم زمینی به اندازه یکسان است .
در برخی از نسخه های خطی قرآن به طور برجسته ظاهر می شود .اما در برخی دیگر به طرز وسوسه انگیزی وجود ندارد.

این امر محققین را در مورد مقاصد و حساسیت‌های متفاوت خوشنویسان قرآنی، تذهیب ‌کنندگان وحامیان آن ها، و دیدگاه‌های مذهبی و نگرانی‌های مشترک جوامعی که نسخه‌های خطی در آن‌ها دست به دست می‌شوند، شگفت‌زده می‌کند.

طبق احادیث درباره نوشتن قرآن باطلا 

چندین احادیث منسوب به اصحاب حضرت محمد بر ممنوعیت کتابت قرآن با طلا، زینت بخشیدن به آن و یا علامت گذاری ابتدای هر سوره با عناوین تزئین شده اصرار دارند.

نقل شده است که خود حضرت محمد می‌گوید: (اگر مساجد خود را زینت دهید و کتاب‌های قرآنی خود را زینت دهید، تباهی بر شما خواهد بود). در حالی که بعید است.

که چنین نگرانی هایی از قبل در میان نسل اول مسلمانان ایجاد شده باشد، اولین قرآن های باقی مانده که در اواسط قرن هفتم نوشته شده اند، مصنوعات بسیار سختی هستند، با تزئینات (مانند تقسیم کننده آیات و سرفصل های سوره ها) نگهداری می شوند.

 ظهوهر  طلادر قرآن

 

طلا برای اولین بار در زمان خلفای اموی در نسخه های خطی قرآن ظاهر شد.عبدالملک و پسرش الولید اولمعروف به حامیان قبه الصخره و مسجد جامع دمشق . این دوره شاهد تدوین زاویه ای بود خط کوفی هما نطور که در کتیبه های داخل قبه الصخره و همچنین در خط قرآنی دیده می شود.

 

در همان زمان، حامیان نخبه اموی از تولید محصولات فاخر حمایت کردند ،کدها (کدکس “کدهای جمع” کتابی است که از صفحاتی ساخته شده است که بین دو تخته صحافی شده اند. که اساساً جد”نیا” کتاب مدرن است) که به مساجد جماعت شهرهای اصلی حکمرانی ارسال و اهدا شد.

 

این نسخه‌های خطی باید چشمگیر و از نظر کیفی برتر از نسخه‌های غیرمجاز قرآن رایج در آن زمان به نظر می‌رسند، زیرا نمادهای قدرتمندی از تقوا و اهتمام حاکمان به جامعه مسلمانان و همچنین مرجع عالی آن‌ها در آن زمان بوده است.

مسائل اعتقادی  نوشته شدن قرآن باطلا 

بیشتر بدانیم :نقش طلا در سلامتی انسان، کاربرد های طلا ،شرف شمس

انگیزه مهم دیگری که در پس معرفی طلا در تزئینات نسخه های خطی قرآن وجود داشت، باید تمایل امویان به رقابت با پیچیدگی انجیل ها و کتب انجیلی مسیحی معاصر باشد.

بدیهی است که برخی از فاخرترین قرآن‌های این دوره توسط هنرمندانی که در کتاب‌های بیزانسی (یا سریانی) آموزش دیده‌اند، که ممکن است مسیحی یا اخیراً مسلمان شده باشند، تذهیب شده‌اند.

به نظر می رسد که این امر واکنش محافظه کارانه برخی از علمای دینی قرن هشتم را برانگیخته است، که از تمایز آشکار بین نسخه های خطی قرآن و متون مقدس دیگر سنت های توحیدی با استفاده از ریاضت بصری و اجتناب از انواع تزئینات دفاع می کردند. صراحتاً یکی از مقامات نسبت به زیور آلات ابراز نگرانی و اعلام کرد، عناصر فرامتنی که احتمالاً توسط بسیاری به اشتراک گذاشته شده است. این مشغله ها منجر به تولید نسخه های خطی ساده و بدون رنگ شدصداسازی که عمداً به تیرگی قرآن های اولیه بازمی گردد.

مالک بن انس که در مدینه مستقر است، تزیین صفحات قرآن با نقوش یا تذهیب به طلا را قبول نداشت، به این دلیل که آنها «تفکر خوانندگان را مختل می‌کنند».

این واقعیت که زینت می تواند باعث حواس پرتی مسلمان وارسته و مانع نماز شود، نگرانی بزرگی در میان دانشمندان بود، چنانکه بسیاری از اظهارات گواهی شده علیه مجاز بودن تزئین مساجد، حتی با کتیبه های قرآنی، نشان می دهد.

با این حال، تعداد قابل توجهی از نسخه های خطی قرآنی که تماماً با طلا نوشته شده اند ،از قرن نهم به بعد باقی مانده است. این مصنوعات فاخر نشان دهنده براندازی چشمگیر این دیدگاه محافظه کارانه بود که شکوه مادی می تواند قلب مؤمنان را از قلمرو ماورایی منحرف کند.

در واقع، کریسوگرافی قرآنی با هدف تجسم ماهیت متعالی متن، و برقراری ارتباط بین بیننده و الهی به واسطه زیبایی مسحورکننده آن بوده است. از طریق طلا، مؤمنان می‌توانستند به عبادت متفکرانه کلام خدا، مطابق با بیان محمد (ص) مشغول شوند: “چشمانت را از عبادت سهم خود بده”

یک سازش طلا کوبی

 

خلفا و سلاطین مسلماً می‌دانستند که وقتی با این همه طلا روبرو می‌شوند، بیننده از ثروت و اعتبار حامیان نسخه‌های خطی نیز شگفت زده می‌شود. نگرانی از خودنمایی و بطالت دنیوی از احادیثی که نورپردازی تجملاتی را وسوسه دزدان مذمت می کند، آشکار است.

در عین حال، برخی از تألیفات فقهی، استفاده از طلا و نقره در قرآن را در بحث جواز جواهرات و لباس های ابریشمی که تا حد زیادی برای مردان حرام بود، تنظیم می کند. ابن مرزوق، مورخ قرن چهاردهمی، در شرح اعمال شریف حامی خود، سلطان مراکشی، ابوالحسن، فداکاری سلطان را برای رونویسی قرآن به دست خود، با بالاترین استانداردهای ممکن از کیفیت می ستاید.

اما اصرار دارد که ابوالحسن با احتیاط از نوشتن آن با طلا و تزئین آن با مروارید و سنگ‌های قیمتی اجتناب می‌کرد تا آن را به زینت‌های دنیوی آلوده نکند.
یکی از قرآن‌هایی که سلطان نسخه‌برداری کرده، در مسجد الاقصی اورشلیم باقی مانده است، و در حالی که پیش‌نمایش‌ها، کولوفون‌ها، سرفصل‌های سوره‌ها و نشانگرهای تقسیم‌بندی آن همگی با ظرافت تذهیب شده‌اند، خود متن قرآن نوشته شده است.

با جوهر سیاه، بنابراین، به طور دقیق، نسخه خطی با طلا نوشته نشده است.

 

صندوق چوبی مجلل حاوی 30 جلد این قرآن نیز با نوارها، مدال‌ها، لولاها و قطعات گوشه‌ای تزئین شده است که با نقره‌ای نیل‌دار و با مینای چمپلوی پلی‌کروم تزئین شده‌اند. دوری از طلا، مروارید و سنگ های قیمتی ممکن است عمدی بوده باشد، و این شاهکار هنری کتاب را می توان شاهکار سازش بین دغدغه های تقوا و اعمال مادی نیز دانست.

یکی از قرآن‌هایی که سلطان نسخه‌برداری کرده، در مسجد الاقصی بیت‌المقدس باقی مانده است.

و در حالی که پیشانی‌ها، کلفون‌ها، سرفصل‌های سوره‌ها، و نشانگرهای تقسیم ‌بندی آن، همگی با ظرافت تذهیب شده‌اند.

خود متن قرآن با جوهر سیاه نوشته شده است، بنابراین، به بیان دقیق، نسخه خطی با طلا نوشته نشده است.صندوق چوبی مجلل حاوی 30 جز این قرآن نیز با نوارهای کاربردی، مدال، لولا و قطعات گوشه‌ای که سیاه قلم تقویت شده با پلی کروم شامپلومینای(حفره هایی هستند که در یک سطح فلزی پر از لعاب رنگی ساخته شده اند.) تزئین شده است.

اجتناب از طلا، مروارید، و سنگ های قیمتی ممکن است عمدی بوده باشد و این شاهکار هنری کتاب را می‌توان شاهکار سازش بین دغدغه‌های تقوا و اعمال مادی نیز دانست.

 

نبودطلا دلیل دیگر برای نوشته نشدن قزآن با طلا  

 

طبیعتاً عدم وجود طلا در تذهیب برخی از نسخه‌های خطی قرآنی ممکن است صرفاً به دلیل دردسترس نبودن آن یا عدم تخصص فنی در تولید ورق طلا و مرکب‌های طلا و به کار بردن آن‌ها برروی پوست یا کاغذ باشد.

علاوه بر این، در منطقه یا دوره هایی که مشخصه آن کمبود فلزات گرانبها بود، استفاده از طلا در تذهیب کتاب به عنوان اتلاف منابعی تلقی می شد ،که در غیر این صورت می توانست برای رفاه جامعه مسلمانان سرمایه گذاری شود.

این امر از احادیث و بحث های فقهی در مورد بازیابی فلزات گرانبها از سوزاندن صفحات نسخه های خطی قرآن (عملی که برخی از مراجع مجاز هستند) مشهود است .

اغلب ارتباط دادن یک یا چند مورد از آنها دشوار است این نگرانی‌ها اعم از الهیاتی، اخلاقی، زیبایی‌شناختی، یا اقتصادی – به موارد و زمینه‌هایی که شواهد متنی نیاز دارند:

برای مثال، چگونه می‌توان فقدان تذهیب قرآن‌های غرب آفریقا را که بین قرن‌های 18 و 19 تولید شده است، توضیح داد.
 اگر چه این منطقه منبع مهم طلا بود؟

در همین دوره در آسیای جنوب شرقی ، تذهیب طلا مشخصه نسخه های خطی قرآن از ترنگانو (شرق مالزی) شد، در حالی که به نظر می رسد هرگز در قرآن های آچه (شمال سوماترا) با تمام تزئینات مجلل و چند رنگی (رنگارنگ) آنها استفاده نشده است. هنرمندان ترنگانو و آچه علیرغم نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی، ممکن است دیدگاه‌های متفاوتی در مورد مرزهای زیبایی‌شناختی و اخلاقی حرفه خود داشته باشند.

 

قرآن نور الهی

معروف‌ترین نمونه‌های خطی قرآنی که در سراسر جهان اسلام، از مراکش گرفته تا مالزی، تولید شده‌اند، مصنوعات بسیار مجلل و فاخری هستند که تقریباً در نافرمانی خود از اصول ریاضت که توسط علمای مذهبی محافظه‌کارتر تبلیغ می‌شوند، سرپیچی می‌کنند.

طلا نقش مهم و احتمالاً غیرقابل جایگزینی را در تعریف زیبایی‌شناسی خوشنویسی قرآنی ایفا کرد:

از یک سو، همانطور که بری فلود، مورخ هنر به درستی آن را بیان می‌کند، “بیانی بصری به ایده کتاب مقدس به عنوان وسیله‌ای برای اشراق الهی می‌دهد”.
در حالی که از سوی دیگر، بر جایگاه حامیان نسخه های خطی، مهارت های شگفت انگیز سازندگان آنها، و اعتبار مساجد و کتابخانه های محل نگهداری آنها تأکید می کرد.

خود قرآن نسبت به استفاده از فلزات گرانبها در خارج از چارچوب صدقه و معاملات صالح هشدار می دهد: «و کسانی که طلا و نقره اندوختند و در راه خدا انفاق نمی کنند، بشارتشان بده. از عذاب دردناک».

چند قرآن با تذهیب طلا

 

قرآن آبی

 

سال تحریر این قرآن از اواخر قرن ۹ تا اوایل قرن ۱۰ میلادی تخمین زده شده است. نگارش این قرآن به خط کوفی بوده و بیشتر صفحات این نسخه در مؤسسه ملی هنر و باستان‌شناسی موزه ملی باردو در شهر تونس در کشور تونس واقع شده است.

۶۷ برگ از این قرآن در موزه هنرهای اسلامی شهر رقاده تونس؛ ۱ برگ در موزه هنر لس‌آنجلس در کالیفرنیا آمریکا و سایر برگ‌ها در سراسر جهان و در موزه‌های مختلف پراکنده شده‌اند. تاریخ آن ممکن است اواخر سال ۱۰۲۰ میلادی باشد. اعتقاد بر این است که قرآن آبی برای مسجد جامع قیروان در تونس تهیه شده است.

صفحات این قرآن با جوهر طلایی نوشته شده و به آن رنگ آبی متمایزی داده است. نوشتن قرآن به رنگ طلایی روی صفحه آبی به احتمال زیاد تحت تأثیر اسناد رسمی نوشته شده توسط امپراتوری بیزانس مسیحی بود.

نسخه خطی قرآن با جوهر طلا در اندونزی

یک نسخه خطی قرآن ۳۰۰ ساله که در دوره سلطنت پالمبانگ دارالسلام با جوهر طلا نوشته شده است، در اندونزی به نمایش گذاشته شده است. مواد اولیه قرآن از اروپا حمل شده و مرکب آن از طلای مذاب ۱۸ عیار ساخته شده است. جلد جلوی قرآن از ورقه های طلا که با جوهر طلا تعبیه شده است. نقل شده است که قرآن توسط دانشمندان مسلمان نوشته شده است.

 

این قرآن بر روی صفحه برنجی حکاکی شده ، اگرچه به تازگی تولید شده است، شواهدی از خوشنویسی ظریف به کار گرفته شده را نشان می دهد و گواهی بر تغییر تکنولوژی حکاکی ماشینی روی فلز است.

 

کلام آخر

علیرغم مخالفت برخی از فقها و محدثان، ظاهراً تقویت کلام خدا با طلا از نظر بسیاری تلاشی شایسته و صرف هزینه و تلاش مشروع در راه شناخت زمین و زیبایی الهی تلقی می شد.